Wolne rodniki, czyli reaktywne formy tlenu – RFT, są to cząsteczki, które na swej zewnętrznej powłoce elektronowej (walencyjnej orbicie) posiadają niesparowany elektron. To decyduje o bardzo słabej trwałości takiej cząsteczki. Jednocześnie z tego powodu staje się ona cząsteczką silnie utleniającą – reaktywną, która osiąga stabilny stan energetyczny dopiero z chwilą przejęcia brakującego elektronu lub całego atomu wodoru od innej cząsteczki. Pozbawiona elektronu lub całego atomu wodoru cząsteczka sama staje się wolnym rodnikiem. Może to w konsekwencji (przy braku mechanizmu obronnego w tym zakresie) doprowadzić do reakcji lawinowej. Taka reakcja została określona jako stres oksydacyjny. Stres oksydacyjny, (jako termin ogólny), jest stosowany do określenia uszkodzeń spowodowanych reakcjami utlenienia form biologicznych komórki. Głównym źródłem powstających w organizmie reaktywnych form tlenu – RTF, stanowią procesy energetycznego metabolizmu komórki.
RFT, powstają w endogenicznych reakcjach oraz przedostają się do organizmu ze środowiska w jakim żyjemy. Powstawanie wolnych rodników jest powszechne, a ich nie zredukowana nadwyżka przyczynia się do powstania wielu stanów patologicznych na poziomie komórkowym; peroksydacja lipidów błony komórkowej, utlenianie białka, uszkodzenie DNA. Może to prowadzić do zainicjowania procesów kancerogenezy.
W warunkach panującej w organizmie równowagi jest zachowana prawidłowa proporcja między utleniaczami i antyutleniaczami. Zachwianie tej równowagi prowadzi do powstania stresu oksydacyjnego. Występuje to wówczas gdy następuje spadek aktywności antyoksydacyjnej lub wzrost produkcji wolnych rodników – RFT. Stres oksydacyjny powstaje wówczas gdy następuje wzrost produkcji RFT, przy jednoczesnym wystąpieniu niedoboru niskocząsteczkowych antyutleniaczy, produkowanych przez organizm przy jednoczesnym spadku lub braku aktywności enzymów o działaniu antyoksydacyjnym. Wpływa na taki stan wiele czynników. Taki stan nierównowagi powodowany jest także niedostateczną ilością antyutleniaczy zawartej w diecie pokarmowej.
Bardzo podatne na utlenienie są wielnienasycone kwasy tłuszczowe (Omega – 3 i Omega – 6), z których zbudowana jest błona komórkowa. W przypadku zachwiania równowagi w procesach utleniania i redukcji wolnych rodników (przez mechanizmy obronne organizmu) dochodzi do powstania stresu oksydacyjnego, czyli lawinowej reakcji utleniania. Główne niebezpieczeństwo peroksydacji lipidów błony komórkowej i samej komórki, wynika z tego, że wolne rodniki niszczą po kolei poszczególne jej fragmenty. Poczynając od błony komórkowej, a na kodzie genetycznym kończąc. W efekcie tego szkodliwego działania, rodzą się w pierwszej fazie tego procesu stany zapalne błony komórkowej, co prowadzi do zaburzenie pełnionych przez nie funkcji, niosąc tym samym chorobowe konsekwencje dla organizmu. W dalszej kolejności, w wyniku uszkodzenia kodu DNA, może dojść do nadmiernego rozmnażania komórek z zdeformowanym DNA, co w dalszej konsekwencji, będzie prowadzić do powstania choroby nowotworowej. Uszkodzenie kodu genetycznego jądra komórki sprzyja indukcji komórek nowotworowych. Natomiast uszkodzenie kodu genetycznego mitochondrium komórki skutkuje obniżeniem komórkowej sprawności energetycznej. Jest to typowe zjawisko w procesach starzenia.
Zdrowy organizm posiadający sprawny system neutralizacji wolnych rodników potrafi sobie radzić z pojawiającym się stresem oksydacyjnym. W skład metabolicznego systemu neutralizacji RFT wchodzi między innymi dysmutaza ponadtlenkowa – SOD, katalaza – KAT oraz peroksydaza glutationowa – GSH. Antyutleniacze (związki neutralizujące RFT) mogą być dostarczane także w diecie pokarmowej.
Zasadnicza rola należy w tym przypadku do rozpuszczalnej w wodzie witaminie C oraz rozpuszczalnej w tłuszczach witaminie E, której źródłem jest olej lniany oraz inne oleje roślinne. Gdy system neutralizacji RFT funkcjonuje sprawnie w organizmie utrzymywany jest stan równowagi, charakteryzujący się tym, że uszkodzenia powstałe w wyniku działania RFT mają zakres ograniczony, a powstałe uszkodzenia są naprawiane przez wyspecjalizowane enzymy.
W prawidłowo funkcjonującym metabolizmie działa trójstopniowy (trójpoziomowy) system obronny przeciwdziałający szkodliwemu oddziaływaniu na organizm RFT.
Sprawność walki z wolnymi rodnikami spada wraz z wiekiem, a kumulacja uszkodzeń w mitochondrium komórki, spowodowanych przez RFT stanowi główną przyczynę starzenia. Istnieje także wiele dowodów na to, że wolne rodniki stanowią główną przyczynę w powstawaniu wielu chorób cywilizacyjnych.
Jak wspomniano wyżej, negatywny i destrukcyjny wpływ wolnych rodników na organizm występuje wówczas gdy zostaje przekroczona bariera równowagi między produkcją wolnych rodników i zbilansowaną ilością endo i egzogennych antyutleniaczy. W warunkach równowagi (homeostazy) RFT pełnią w organizmie wielorakie i pożyteczne funkcje. Wówczas, kiedy RFT są produkowane we właściwych ilościach, bezpiecznych dla organizmu, spełniają one rolę przekaźników sygnałów między komórkami oraz regulują wiele procesów metabolizmu komórkowego. Toksyczne działanie RFT, ma miejsce w reakcjach obronnych organizmu. Jest to wykorzystywane w niszczeniu drobnoustrojów, które atakują organizm. Bierze w tym udział silnie reaktywny kwas chlorowy [HCLO].
W licznych badaniach zostało potwierdzone, że wolne rodniki stymulują różnicowanie komórek i wpływają na adaptację komórki w zmienionych warunkach. W przypadku, kiedy komórki zostały wystawione na silne oddziaływanie wolnych rodników lub innych szkodliwych czynników i w wyniku tego procesu uległy dużym zmianom i uszkodzeniom, wówczas takie komórki są kierowane na drogę apoptozy (planowanego i regulowanego zniszczenia komórki). W procesie apoptozy komórki, biorą aktywny udział RFT. Śmierć komórki, (w takim przypadku), choć prowadzi do jej zagłady, stanowi jednocześnie ważny czynnik pozytywny dla całego organizmu. Bowiem apoptoza komórki, (w przypadku braku możliwości jej naprawy), choć prowadzi do zniszczenia komórki, dla reszty organizmu jest czynnikiem pozytywnym. Utrzymywanie wyraźnie uszkodzonej komórki w formie czynnej, będzie prowadzić do stanów anormalnych, poczynając od zainicjowania procesów miażdżycowych w naczyich krwionośnych do wywołania choroby nowotworowej włącznie. Jeden z etapów powstawania miażdżycy, jest powodowany utlenieniem lipoproteiny o małej gęstości LDL. Utlenione LDL, kiedy w niekontrolowany sposób, są pochłaniane przez makrofagi (komórki żerne), powstają komórki piankowe, co prowadzi do powstania blaszki miażdżycowej. Wolne rodniki, w zależności od ich stężenia i relacji do antyutleniaczy, mogą spełniać w organizmie rolę pozytywną lub negatywną. Jak w każdym innym przypadku, właściwym stanem, jest stan równowagi (homeostazy) w organizmie.
Każde zakłócenie tej równowagi zawsze będzie prowadzić do określonych konsekwencji – z wywołaniem choroby włącznie. Niekontrolowane stany zapalne w organizmie, biorą swój początek, kiedy ma miejsce nadmierna "nadprodukcja” RFT, co w dalszej kolejności sprzyja powstawaniu takich chorób jak; miażdżyca, cukrzyca, choroby o podłożu reumatoidalnym i nowotworowym.
Składniki diety pokarmowej wywierają decydujący wpływ na szereg reakcji zachodzących w organizmie na poziomie metabolizmu komórkowego. Właściwa porcja niezbędnych składników, wpływa, między innymi na utrzymywanie poprawnej struktury DNA, co w istotny sposób oddziałuje na prawidłowy przebieg procesów zachodzących w organizmie. Natomiast deficyt niektórych składników w diecie pokarmowej może prowadzić do powstania stanów patologicznych i zwyrodnieniowych.
Ważnym źródłem antyoksydantów może być właściwa dieta pokarmowa, która potrafi uzupełnić w organizmie niedobory przeciwutleniaczy. Do podstawowych antyutleniaczy należy witamina A i C oraz witamina E i karotenoidy, które zawiera olej lniany. Witamina E jest umiejscowiona głównie w błonach komórkowych i cząsteczkach lipoprotein, które chroni przed uszkodzeniami w wyniku możliwości ich utlenienia przez wolne rodniki. Ochrona lipidów przez witaminę E sprowadza się do neutralizacji toksycznych wolnych rodników. Witamina E może być pomocna wszędzie tam gdzie procesy utlenienia komórek organizmu są procesami inicjującymi procesy chorobowe. Uważa się, że wolne rodniki odgrywają decydującą rolę w patologicznych procesach wielu chorób takich jak; choroby układu sercowo – naczyniowego, cukrzyca oraz wielu innych – z inicjowaniem chorób nowotworowych włącznie. Odpowiednie dawki przeciwutleniaczy, (naturalnych przeciwutleniaczy), zawarte w diecie pokarmowej mogą powstrzymywać procesy chorobowe. Do szczególnie aktywnych antyutleniaczy i niezbędnych dla zachowania zdrowia jest zaliczana witamina E.
Witamina E, w wyjątkowo skutecznej postaci, jest zawarta w oleju lnianym. Wynika to z tego, że jak należy się spodziewać, działanie witaminy E, (konsumowanej w oleju lnianym), będzie synergiczne (spotęgowane). Efekt synergii, zostaje osiągnięty dzięki pozostałym innym związkom przeciwutleniającym, które zawiera olej lniany. Należą do nich takie struktury jak; sterole, plastochromanol 8 i karoteny oraz inne antyoksydanty, występujące w oleju w mniejszych ilościach. Dodatkowym składnikiem, dającym możliwość spotęgowanego działania witaminy E, jest wielonienasycony kwas tłuszczowy Omega – 3, którego olej lniany zawiera ponad 52%. Kompozycja tych składników, pozwala wywołać, reakcję synergicznego i prozdrowotnego działania – wszystkich związków, które zawiera olej lniany. Podkreśla to wielu autorów. Wszakże przy spełnieniu koniecznego warunku, gwarantującego, że zawarte w oleju lnianym składniki, występują w czynnej formie biologicznej. Co oznacza, że w procesie ich pozyskiwania z nasion, nie zostały one zniszczone i są nadal biochemicznie aktywne.
